خت مرمر يا تخت سليمان به شكل يك سكوي ديواره‌دار بلند از ۶۵ قطعه مرمر بزرگ و كوچك ساخته شده است و در وسط ايوان مستقر است. هتل نيلو تهران تخت مرمر در سه سال اول سلطنت كريم خان زند يعني در سال‌هاي ۱۱۶۳ تا ۱۱۶۵ هجري قمري بنا شد. پس از فوت خان زند، آقا محمد خان قاجار (1193 تا 1211 ه.ق) عمارت تخت مرمر را تكميل كرد و در سال ۱۲۰۶ هجري قمري دستور داد بيشتر مصالح ساختماني و قطعات نقاشي و تزئيني كاخ سلطنتي كريم خان را از شيراز به تهران بياورند و در ساختن تخت مرمر به كار گيرند. به دستور فتحعلي شاه قاجار، در سال ۱۲۲۰ هجري قمري يك تخت مرمر بزرگ ساخته شد كه اكنون در وسط ايوان اصلي كاخ قرار دارد و نام اصلي هتل نيلو آن تخت سليمان است. در اطراف اين ايوان، آثار نقاشي و تزئينات فراوان دوران قاجار به يادگار مانده است. پس از فتحعلي شاه، ديگر شاهان قاجار هم به پيروي از اجداد خويش در تكميل تزئينات و آراستن بناهاي كاخ گلستان اقدام كردند.

خانه قديمي مشيرالدوله  در حد فاصل خيابان هتل آراميس تهران منوچهري و جمهوري اسلامي در كوچه پيرنياي لالهزار واقع شده و منتسب به حسن پيرنيا ملقب به مشيرالدوله است كه از رجال برجسته دوره قاجار بود. عمارت مشيرالدوله سه طبقه است و مصالح به كار رفته در خانه مشيرالدوله، عمدتاً خشت و آجر است؛ ولي شيوه پوشش در طبقات مختلف متفاوت است. تزئينات خانه مشيرالدوله در نهايت سادگي كار شده و سطوح نماي خارجي آن ساده و يكدست آجر با بندكشي گچي و سطح و داخل بنا نيز عمدتاً صاف و يكدست است. گچبري و فرنگي كاري ايوان شمالي و كاشي كاري اتاق‌هاي زيرزمين بنا مهمترين تزئينات آن را تشكيل مي‌دهند. كاشيهاي به كار رفته در زيرزمين از جنس هتل آكادمي ملي المپيك خشت، با ابعاد بزرگ و منقوش به تصوير شخصيتهاي اساطيري و تاريخي است. خانه مشيرالدوله به لحاظ قدمت و اهميت معماري آن، تحت شماره ۱۸۹۹ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

در پايين كوه نقاره خانه شهر ري، آثاري از هتل اسكان الوند يك شهر بر جاي مانده از دوران سلجوقيان به چشم مي‌خورد. بقاياي شهر سلجوقيان به صورت ويرانه‌اي است كه برج و بارويي مخروبه بر روي آن قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰، ويرانه‌هاي شهر سلجوقيان تا حدودي مرمت و بازسازي شد و مورد بازديد ميهمانان خارجي كه براي جشن‌هاي سلطنتي (۲۵۰۰ ساله) به ايران دعوت شده هتل برج سفيد تهران بودند، قرار گرفت. بنا به گفته مردم بومي، شهر سلجوقيان از آن تاريخ تاكنون با ديواره‌هاي آهني مسدود شده و كسي حق ورود به آنجا را ندارد. در قسمت بالايي برج و باروي شهر سلجوقيان، روي كوه نقاره خانه، برج نقاره خانه قرار دارد كه آن هم متعلق به دوره سلجوقيان است.

برج آجري علاءالدين با ارتفاع ۱۷ متر به فاصله‌اي اندك در شمال مسجد جامع ورامين قرار دارد و شامل دو قسمت است: قسمت اول: با بدنه‌اي مدور به ارتفاع ۱۲ متر است كه بخش اصلي بنا را تشكيل مي‌دهد. برج علاءالدين ورامين، داراي دو در بزرگ جنوبي و شمالي است. در ضلع غربي در ارتفاع ۶ متري، راه پله‌اي وجود دارد كه از طريق آن مي‌توان به قسمت هتل ايبيس تهران مياني برج علاءالدين ورامين راه يافت. در منتهي اليه بخش مدور، كتيبه‌اي به خط كوفي قرار دارد. تزئين خارجي برج با كاشي‌هاي فيروزه‌اي انجام گرفته كه زيبايي خاصي به آن بخشيده است. قسمت دوم: شامل گنبدي مخروطي شكل و بزرگ به ارتفاع ۵/۴ متر است كه روي قسمت اول قرار دارد. بخش بالايي مخروط با خطوط هتل ايبيس هندسي تزئين يافته است. تاريخ بناي برج سال ۶۸۰ ه.ق است. بعضي‌ها آن را مقبره سلطان علاءالدين خوارزمشاه مي‌دانند. سبك ساختمان برج، تركيبي از معماري زمان مغول و دوره آق قويونلو و قره قريونلو است. علاوه بر اينها، قلعه‌هاي ديگري نيز در گستره استان تهران وجود دارد كه از آن جمله مي‌توان به قلعه سرخ در شهر ري اشاره كرد كه مربوط به دوره‌هاي پيش از ميلاد است.

بناهاي قديمي و مهمي مانند ميدان هتل رامتين و كاخ بهارستان در شهر تهران، تداعي كننده حوادث و ماجراهاي تعيين كننده تاريخ معاصر كشور است. كاخ بهارستان را كه ميرزا حسين خان سپهسالار بنيان گذاشت، بعدها محل مجلس شوراي ملي شد. اين بنا، تنها يادگار آن روزگار است كه اينك در ميدان بهارستان تهران بر جاي مانده است. تنديس وسط ميدان بهارستان تهران، تاكنون چندين بار عوض شده است. ساختمان بهارستان متحمل گلوله‌هاي توپ و دست كم دو آتش سوزي بزرگ شده است. همچنين، ميدان بهارستان تهران شاهد زد و خوردها، ميتينگ‌ها، تظاهرات و تيراندازي‌هاي بسيار و محل ترورهاي سياسي مهم و تاريخ ساز بوده است.سمت شمال ميدان بهارستان تهران، محل باغ نگارستان هتل المپيك فتحعلي شاه قاجار بود كه مدخل آن در جلوي ميدان بهارستان و خود باغ نيز در شمال ميدان بود. در سال ۱۲۸۴ هجري قمري كه شهر تهران را توسعه دادند، اين باغ جزو شهر تهران شد و بعدها زمين آن را قطعه قطعه كردند و ساختمانهاي مختلف در آن ساختند.

ميرزا يوسف آشتياني، صدراعظم ناصرالدين شاه، ميدان حسن آباد تهران را كه آخرين حد شمال غربي شهر تهران بود به نام پسرش، ميرزا حسن مستوفي هتل سيمرغ الممالك بنا نهاد. در فاصله سالهاي ۱۳۰۳ تا ۱۳۱۲ ه.ق چهار ساختمان با اقتباس از پالاديو، معمار معروف عصر رنسانس ايتاليا، در چهار سوي آن بنا شد. يكي از آنها تخريب و به جاي آن در سال ۱۳۴۵ شمسي، ساختماني چند طبقه براي بانك ملي ساخته شد. اما بقيه در فهرست آثار ملي قرار گرفت و از ويراني مصون ماند. متأسفانه شكل زيبا و هماهنگ ميدان حسن آباد تهران در اثر تغييرات ايجاد شده به هم خورده است. آخرين هتل پاريز تهران تغييري كه در ساختار ميدان حسن آباد ايجاد شد، تخريب فلكه وسط آن در جريان ساختن تونل مترو و خيابان زيرگذر بود.

در زمانهاي گذشته، براي مسافران خارجي و شايد هم براي افراد محلي، جالب‌ترين بخش تهران، محل چهارگوش و وسيعي بود به نام ارك كه بخش قابل توجهي از جنوب ميدان توپخانه را در بر گرفته بود. از زماني كه نوسازي شهر با تخريب اين نواحي هتل فردوسي شروع شد، ديگر از چهره ميدان ارك تهران هيچ اثر و نشانه‌اي نماند. ميدان ارك تهران از ميدان‌هاي مهم دارالخلافه تهران بود كه سابقه آن به دوره شاه تهماسب صفوي مي‌رسيد. ميدان ارك تهران در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بيشتر بناهاي سلطنتي در داخل آن قرار گرفته بود. نام اين ميدان از زمان فتحعلي شاه به يادگار مانده است. در زمان ناصرالدين شاه، ميدان ارك تهران را به اسامي مختلف ميدان شاه، ميدان توپخانه و باغ گلشن مي‌ناميدند و اينك به همان نام قديمي ارك معروف است. محدوده جغرافيايي هتل آساره ارك تهران در زمان ناصرالدين شاه، در مقايسه با وضع خيابان‌هاي جديد تهران، چنين بود: از شمال به محوطه بين ضلع جنوبي ميدان سپه و قسمتي از خيابان سپه (خيابان مريض خانه سابق) و خيابان بوذرجمهري تا چهارراه گلوبندك، از جنوب به خيابان ناصرخسرو (ناصريه)، از شرق به خيابان خيام (جليل آباد) و از غرب به گلوبندك تا ميدان امام خميني.

ميدان محمديه تهران از ميدان‌هاي قديمي شهر تهران است كه در روزگار گذشته در خارج از محدوده شهر بود و براي رسيدن به آن لازم بود از كوچه‌هاي هتل بزرگ تهران 2 نامنظم و پيچ در پيچ بسيار گذشت، زيرا مانند امروز از طريق خيابان خيام راه مستقيمي كه بتوان به وسيله آن بهميدان محمديه تهران رسيد، وجود نداشت. وجه تسميه نام اعدام به اين خاطر بود كه محكومان به اعدام را در وسط اين ميدان به‌ دار مجازات مي‌آويختند. نام كنوني اين ميدان «محمديه» است. وجه تسميه اين نام شايد به خاطر دروازه‌اي باشد كه در زمان محمدشاه قاجار، بين اين ميدان و آرامگاه سيد ناصرالدين ساخته هتل بزرگ تهران شده بود كه به نام دروازه محمديه يا دروازه غار قديم خوانده مي‌شد و اكنون نام آن را بر اين ميدان گذاشته‌اند.

آستانه مبارك حضرت عبدالعظيم (ع)، يكي از زيارتگاه‌هاي بزرگ و معتبر شيعيان جهان در شهر ري واقع است. حضرت عبدالعظيم از فرزندان امام حسن (ع) است (با پنج واسطه به حضرت امام حسن مجتبي مي‌رسد) كه در قرن سوم هجري، شهيد و در محل كنوني دفن شد. بخش هتل هويزه اصلي و مركزي آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) ، همان بناي اوليه حرم بود كه رفته رفته در طول سده‌هاي مختلف بناها و سازه‌هايي ديگر پيرامون آن احداث شد. آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) مشتمل است بر حرم‌ها، رواقها، مسجدها، ايوانها، صحنها و ديگر آثار متعلق و وابسته به آن، بقعه‌هاي امامزاده حمزه برادر امام رضا(ع) و امامزاده طاهر از فرزندان امام سجاد (ع) نيز در همين مجموعه قرار دارد. بناي هتل كوثر تهران اصلي و نخستين آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) ، يعني حرم، در نيمه دوم قرن سوم هجري (قرن نهم ميلادي) تعمير اساسي شد و درگاه اصلي ورودي آن كه در سمت شمال قرار دارد ابتدا به فرمان پادشاهان آل بويه و سپس به همت مجدالملك رادستاني قمي تكميل شد و آذين يافت. همچنين گنبد مطهر به دستور مجدالملك قمي ساخته و بعدها با روكش طلا پوشيده شد.

مسجد جامع ورامين ، مهم‌ترين بناي قديمي شهر ورامين است كه خوشبختانه بيشتر بخشهاي آن هنوز باقي مانده است. كار پي‌ريزي مسجد جامع ورامين ، در دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده، آغاز شد و در عهد فرزند و جانشين وي سلطان ابوسعيد هتل اوين به پايان رسيد. قسمتي از آن در سال ۷۲۲ تا ۷۲۳ هجري قمري ساخته شد (۱۳۲۲م) و بخشي ديگر آن در سال ۷۲۶ هجري قمري (۶-۱۳۲۵ م) خاتمه يافت. اين بنا كه در عهد شاهرخ ميرزا تيموري (۸۱۵ ه.ق) نيز يك بار تعمير و مرمت شده بود، شامل سه قسمت است:مدخل و سردر مسجد جامع ورامين كه تقريباً رو به ويراني است و بخشي از كاشيهاي معرق و فيروزه رنگ آن از بين رفته و كتيبه موجود آن نيز چندان خوانا نيست. قسمتهاي طاق‌دار كه اين قسمت داراي ده طاق نماي كوچك و يك طاق بزرگ در وسط است كه با هم راهرويي مخفي را تشكيل مي‌دهند. كتيبه‌اي روي طاق نماهاي چهارم و پنجم در سمت جنوب بنا موجود است و كتيبه‌اي نيز روي ديوار آن ديده مي‌شود. بخش اصلي مسجد جامع ورامين كه شامل شبستان و ايوان و گنبد بزرگ آجري هتل انقلاب تهران و بناهاي طرفين شبستان است. محرابي با گچبري مفصل، زير گنبد مسجد وجود دارد كه در زمان شاهرخ ميرزا ساخته شده، ولي كامل نيست. حوض بزرگ داخل صحن و حوض كوچك مقابل سردر مسجد و نيز پايه‌هاي اصلي بخش‌هاي نابود شده، از زير خاك بيرون آورده شده است.